مسجد های معروف و تاریخی اصفهان

مسجد تاریخی هفت شویه 

مسجد جامع هفت شویه که جزو مسجد تاریخی های اصفهان است، در روستایی به همین نام در شمال شرقی اصفهان، به صورت ویرانه‌ای برجای مانده است. این مسجد در قرن پنجم هجری و در زمان سلجوقیان، از خشت بوده است. در نمای خارجی آن از آجر به صورت ساده و تزئینی استفاده گردیده است.

همچنین، براساس شواهد، زیربنای آن از سنگ و آهک می باشد. این مسجد در فهرست آثار تاریخی ایرانی ثبت گردیده است و در دوره مغول بازسازی آن انجام گردید. مسجد هفتشویه یک بنای دو ایوانی سلجوقی در سبک کلاسیک می باشد.

در این بنا اصلی ترین بخش، محراب آن است که برخلاف بقیه قسمت ‌ها طی این هفت قرن سالم مانده است. زیباترین و پرکارترین گچ بری ها در دوره سلجوقیان انجام شد.

تزئینات حاشیه های محراب کتیبه ای به خط ثلث، شامل آیت الکرسی و در اطراف اسپر آن به خط کوفی، سوره فاتحه و به خط کوفی بنایی آیات ۵۱ و ۵۲ سوره القلم به شکل هنرمندانه ای گچ‌ بری گردیده است. تزئینات گچی بالای محراب رنگ اخرائی و در پایین آن رنگ‌های سبز و لاجوردی بهره برداری گردیده است.

از روش های تزیین این محراب، رنگ آمیزی آن با رنگ هایی است که نمایانگر قداست محراب می باشد. برای مثال رنگ قرمز در هلال بالای محراب و رنگ سبز فسفری در قسمت طاق نمای پایین را می توان نام برد. با توجه به فقدان پوشش مناسب برای این بنا، به علت فرسایش‌های طبیعی رو به نابودی خواهد بود.

 

مسجد تاریخی نو 

در اصفهان چندین مسجد تاریخی به نام (مسجد نو)، به معنی نوبنیاد وجود دارد و معروف ترین آن ها مسجد نو بازار در نزدیکی مسجد ذوالفقار می باشد. اين بنا توسط مرحوم حاج شيخ محمد باقر مسجد شاهي معروف به نجفي ساخته شده است که مساحت آن شش جريب به طول هشتاد در عرض هشتاد ذرع (6400=80×80) است.

این مسجد از آجر و گچ و سنگهاي سياه يک دست ساخته شده، همچنین از خشت و گل در ساخت آن استفاده نشده است.

دارای دو درب است؛ یکی در سمت شرق،کوچک و دارای دهلیز و رواق زیبا و چشمگیر، که در بازار بزرگ باز می شود و در این دهلیز یک قهوه خانه برای افراد بازار دایر می باشد. در اصلی که بزرگ می باشد، در سمت شمال قرار دارد و در کوچه پشت مسجد باز می شود و رواق مجلل و بزرگی دارد. حوضخانه این مسجد در دهلیز بزرگ به ساخت رسید.

همچنین، در این دهلیز از زمان گذشته تا کنون نانوایی و بقالی دایر می باشد. در وسط مسجد حوضی بزرگ وجود دارد. در قسمت بام ايوان شمالي، گلدسته مسجد ساخته و در بخش فوقاني داراي تعدادی حجره است که برای اقامت طلاب استفاده می گردد.

تزئينات مسجد از نظر کاشي ‌کاري تا مدت ها ناقص بود، تا بالاخره در سال هاي اخير، قسمت زیادی از نماي مسجد در سمت جنوبي و غربي به زیبا ترین صورت کاشي کاري انجام گردیده است.

مسجد تاریخی گز 

مسجد جامع گز به زبان گزکه یکی از مسجد تاریخی های اصفهان است؛ به نام مچد بله ( بزرگ ) شناخته می شود و قدمتی در حدود هزار سال دارد. در شمال شرقی استان اصفهان قرار دارد و از نواحی قدیمی و تاریخی حومه اصفهان به شمار می آید.

این بنا به عنوان یکی از قدیمی‌ترین مساجد اصفهان شناخته می شود و به دلیل ساختمان قدیمی ای که دارد، از جمله مساجد صدر اسلام می باشد.

دیرینه این مسجد کوچک، که دارای چهار ایوان است، به دوره سلجوقیان برمیگردد.

در دوره ‌های بعد از ساخت آن، به دلیل زلزله صدماتی به آن وارد گردیده است، که بعدها بازسازی میگردد ولی، به مقدار زیاد ویژگی های سلجوقی را حفظ کرده است.

آثار چشمگیری از جمله، محراب سلجوقی در ایوان غربی و خط نوشته های روی کاشی های لاجورد زمان قاجار در سمت ایوان شرقی، نمای چشم نواز و خیره کننده ای را برای این مسجد ایجاد کرده است.

نکته مهم دیگر وجود قرنیگی در ایوان‌های شمالی، جنوبی، شرقی و غربی این مسجد می باشد. همچنین، صحن آن به صورت مربع و طول و عرض آن در حدود ۱۲متر می باشد.

ساخت مناره مسجد را بر اساس ساختمان ‌های مشابه، به اوایل قرن ششم هجری قمری تخمین می زنند.

این مناره در قسمت شمال غربی مسجد بنا شده که در قدیم بلند‌تر از امروزه بوده است و ارتفاع آن به بیش از ۳۰ متر می رسد و تزئینات آجری در آن استفاده شده و یکی از قسمت های زیبای مسجد محسوب می شود.

مسجد تاریخی جار

این مسجد در روستای جار که امروزه به نام جار شناخته می شود، در ۲۲ کیلومتری خاور اصفهان و ساحل جنوبی زاینده رودوجود دارد.

با توجه به مناره و کتیبه و تزیینات آن، می ‌توان گفت که قدمت این مسجد به دوره سلجوقی برمیگردد. در زمان ایلخانی مرمت شده و محراب و تزییناتی به آن اضافه گردیده است.

بنای مسجد گار، مزین به کاشی کاری‌، معرق کاری‌ و خوشنویسی‌های چشمگیری است. اکنون تنها مناره و بقایای قسمت هایی از دیوارهای محراب مسجد باقی مانده است.

در این بنا منار به شکل یک استوانه آجری به ارتفاع 21 متر می باشد. دارای 60  پله است و ارتفاع هر پله آن حدود چهار ردیف خشت است. این منار دارای دو در ورودی است که هر کدام از این درها یک راه به سمت بالا دارند و شامل هفت دهنه پنجره می باشند.

متاسفانه این بنای تاریخی و هنری ارزشمند، به دلیل بی‌توجهی مسئولین، در آستانه نابودی می باشد.

مسجد تاریخی و کوچک ساروتقی 

مسجد ساروتقي در محل دروازه حسن ‌آباد اصفهان می باشد، که به نام سازنده آن، ساروتقى، وزير شاه ‌عباس دوم، معروف است. عوام مردم اصفهان به آن سالتقی می‏‌گویند.

در قسمت خارج، نمای گنبد این مسجد از آجر ساده می باشد ولی در قسمت داخل همانند سقف کاخ های دوره صفویه با نقاشی وگچ‌بری های زیبا تزیین شده است که همین ویژگی گنبد مسجد ساروتقی را از گنبده سایر مساجد اصفهان متفاوت می کند.

در قسمت داخلی گنبد کتیبه‌ ای کار نشده ولی در سردر مسجد کتیبه‌ای وجود دارد که به خط محمدرضا امامی می‌باشد که اسم (ساروتقي)، تاريخ سال ۱۰۵۳ هجرى قمرى و تجلیل از شاه عباس ثانی صفوی را شامل می شود.

مسجد تاریخی ظلمات (مسجد مقصود بیک)

مسجد مقصود بیك که آن را مسجد ظلمات نیز می‌نامند، در شهرستان اصفهان، و در شمال شرقی میدان نقش جهان می باشد.

این بنا به دلیل دارا بودن کاشی کاری های معرق و کتیبه‌ های نفیس، یکی از مساجد بسیار زیبا و چشمگیر اصفهان به حساب می آید.

علت نامگذاری این اسم برای مسجد این است که، در محله ای بنا شده که در آن زمان تکیه ظلمات نامیده می شد.

کتیبه سردر مسجد را جعفر علی امامی در سال 1010 هجری قمری با کاشی سفید معرق در زمینه لاجورد رنگ، خلق کرده است. در آن با به کارگیری خط ثلث نام شاه عباس و مقصود بیک را به تحریر در آورده است.

ساختمان اصلی این مسجد زیبا، بسیار بزرگ ‌تر از بنای کنونی بوده و در گذر زمان، قسمت ‌های مختلف آن تصرف شده است. امروزه این مسجد، شامل چهار شاه‌نشین است و شبستانی گنبد دار با سردری کاشی‌کاری گردیده دارد.

مسجد تاریخی سین 

این مسجد در شهر سین (برخوار)، با مساحتی در حدود400 متر مربع، واقع شده است. دارای مناره ای مرتفع، به ارتفاع 30 متر می باشد که از قسمت میانه کج می باشد.

در زمان قدیم بر بالای آن اذان گویی و افروختن آتش انجام میشده است. به دلیل اینکه کاروان هایی که در بیابان گمشده اند بتوانند راه خود را به سمت آبادی و شهر اصفهان پیدا کنند.

در قسمت پایین منار این بنا، کتیبه‌ای منقوش به تاریخ ۵۲۶ هجری قمری (عصر سلجوقی) وجود دارد. از نظر تاریخی این کتیبه را قدیمی تر از کتیبه مسجد جامع اصفهان می دانند.

یک کتیبه‌ دیگر نیز در بالای مناره این مسجد قرار دارد. این کتیبه دارای کاشی‌های آبی خوشرنگی می باشد. روی آن ها آیه 33 سوره فصلت با خط کوفی برجسته به صورت هنرمندانه ای حک گردیده است.

مسجد تاریخی دشتی 

یکی از مسجد تاریخی های شهر اصفهان مسجد جامع دشتي است که در ۱۹ کيلومتري جنوب شرقي اصفهان، ساحل جنوبي زاينده رود و روستاي دشتي قرار دارد.

این مسجد در قرن هشتم هجری قمری بنا شده است. با توجه به آثار باقی مانده از آن، دارای اتاقی مربع شکل می باشد و معماری ساده‌ای در ساخت آن به کار رفته است.

در قسمت های شرقی، غربی و شمالی درگاه طاقی عریضی دارد و در سمت جنوب آن محراب آجری ای وجود دارد.

همچنین، دارای ایوانی جلو درب ورودی است که به حالت مخروبه درآمده و به عرض 10 و عمق 4/5 متر می باشد.

گنبد این بنا به شکل دایره و شامل هشت طاق نمای بزرگ در قسمت پایین و شانزده طاق کوچک در قسمت بالا می باشد.

به دلیل این که مسجد جامع دشتی اصفهان، دارای هیچ کتیبه تاریخی ای نمی باشد و تزئینات زیادی نیز در بنای آن وجود ندارد، مشاهدات گویای این است که ساخت این ساختمان، به دلایل نا مشخصی هیچ گاه پایان نیافته است و نیمه رها شده است و امروزه نیز، به صورت نیمه ویران می باشد.

از معدود تزئینات استفاده شده در این مسجد، آجرکاری ها و کاشی کاری های محدود در قسمت جنوبی ایوان را می توان نام برد. صحن این مسجد نیز به طور کلی از بین رفته است.

مسجد جامع کاج 

این مسجد که یکی دیگر از مساجد تاریخی اصفهان است. در روستای کاج، 24 کیلومتری شرق اصفهان و در شمال بستر زاینده رود وجود دارد. یکی از آثار تاریخی قرن هفتم و هشتم هجری و از بناهای با شکوه آن دوران محسوب می شود.

مصالح اصلی به کار رفته در ساخت مسجد کاج اصفهان آجر می باشد و در گذشته دارای مناره بوده که متاسفانه امروزه تخریب شده است.

تنها بخشی از شبستان و صحن زیر گنبد آن به جا مانده است. در سمت جنوبی این مسجد، محراب مستطيل شکل و عميقي با طاق نوک تيز قرار گرفته است.

این بنا به شکل مربع است که توسط هشت طاق نوک تيز به هشت ضلعی تبديل شده است. در قسمت بالاي این هشت ضلعي، شانزده طاق وجود دارد که به شانزده ضلعي تبديل گردیده است

این مسجد در گذشته شامل تزئینات زیاد و پرکاری بوده و در چهار گوشه داخل ساختمان مقرنس های تزئینی  وجود داشته است.

اطراف میانه گنبد از داخل، دارای کتیبه ای می باشد. با استفاده از تکنیک کاشی معرق و به خط ثلث، آیات قرانی ( سوره یس) حک گردیده اند. متن آن به رنگ سفید بر زمینه لاجوردی اجرا گردیده است.

همچنین، روی تمامی ستون ها و در اطراف ایوان ها کتیبه هایی وجود دارد.

با توجه به خرابه های بزرگ مجاور این بنا که تماماً از خشت ساخته شده اند، می توان فهمید ایوان بزرگی به عرض 4 متر و در اطراف آن، ایوان های باریکی وجود داشته است. در اطراف آن مزارع کشاورزی که بیشتر آن ها مزرعه ذرت هستند، وجود دارد.

مسجد جامع خوزان (سده)

مسجد جامع خوزان،که یکی دیگر از مسجد تاریخی های اصفهان است. بنایی تاریخی و مذهبی در محلی به همین نام می باشد، دارای قدمتی هفت صد ساله می باشد که بر روی آثار دوره سلجوق ی در زمان ایلخانان مغول وجود داشت.

در دوره صفوی تعمیرات و بازسازی زیادی روی این بنا صورت می گیرد، از جمله آن ها ساخت مناره و گلدسته بر روی قسمت ایوان جنوبی و نقاشی های تزئینی با طرح اسلیمی گل و بته در زیر نیم طاقهای چهار ایوان اصلی صحن حیاط می باشد.

در زمان قاجار نیز شبستان ضلع غربی مسجد، تعمیر و گسترش پیدا کرده است. این بنا از نوع مساجد چهار ایوانی با حیاطی مربع شکل می باشد که در هر ضلع آن ایوانی وجود دارد.

مسجدهاي معروف و تاريخي اصفهان

مسجد جامع جورجیر

در گذر از کوچه پس کوچه های محله حکیم اصفهان، روبروی یک سقاخانه و در ضلع شمال غربی مسجد حکیم، وجود یک سردر آجری زیبا، با نقوش پر پیچ و تاب، چشمان شما را به خود جلب می کند.

سردر مسجد جورجیر از قدیمی ترین سازه های تاریخی دوره دیلمی می باشد. این بنا از نمونه های شاخص آجرکاری و گره سازی به سبک رازی و به جا مانده از دوره سلجوقیان می باشد.

سبک معماری مسجد از ری برخاسته، به صورتی که، از ابعاد کوچک آجر جهت خلق نقوش زیبای هندسی برای تزئین بنایی چشمگیر استفاده می شود.

بارز ‌ترین ویژگی سر در جورجیر، قوسی شکنج یا کنگره‌ای بزرگ یازده پر است که بر بالای آن قرار دارد و در نوع خود، بی مانند بوده.

به ‌نظر می رسد که مسجد جورجیر در آن زمان، کاربردی فراتر از یک مسجد داشته و نمادی از صلح و همزیستی پیروان ادیان مختلف در اصفهان بوده است.

مسجد جامع برسیان

این مسجد که یکی از مسجد تاریخی های اصفهان است، که در لهجه ساکنین محلی آن بیسیون می نامند. در روستای برسیان، در قسمت مرکزی شهرستان اصفهان و در شمال زاینده رود قرار دارد.

این بنا متعلق به سده پنجم هجری قمری و عهد سلجوقیان می باشد. برسیان در زمان صفویه به علت آبادانی و سرسبزی محل تفرج پادشاهان این سلسله بود. در زمان‌ شاه‌ طهماسب‌ صفوي‌ با ساخت‌ ايوان‌ تغييراتى‌ در تزيينات‌ صحن‌ مسجد ایجاد شد، ولى‌ گنبد خانه همچنان‌ در حالت‌ خود باقى‌ ماند.

تک مناره بسیار قطور و بلند این بنا قدمتی در حدود هزار سال دارد و سومین مناره قدیمی اصفهان به ‌شمار می‌آید. در ساخت آن، ابتدا مناره و بعد از آن ساختمان مسجد به ساخت رسید.

به‌ دلایل‌ نا مشخص عمليات‌ ساخت آن نا تمام مانده و سپس‌ در سال 528 ق‌ محراب‌ آن بنا گردیده است.

معمار این ساختمان توانسته است از طریق تزیینات آجری زیبا که از قاعده تا رأس مناره به تدریج و به شکلی متوازن بر تعداد آن اضافه می‌گردد، نگاه بیننده را به بالای مناره، محلی که آیات قرآنی بر آن نقش بسته، هدایت کند. سه قسمت جدا در نمای خارجی این مناره مشاهده می شود.

همینطور، از بالای پشت بام این مسجد می‌توان محوطه داخلی یک کاروانسرای تاریخی و بزرگ را که در مجاورت آن واقع است را، مشاهده کرد. نام این کاروانسرای تاریخی، رباط نادری است.

مسجد جامع ازیران 

مسجد جامع تاریخی ازیران یکی دیگر ازمسجد تاریخی های اصفهان است که مربوط به زمان ایلخانی می باشد که در روستای ازیران در 30 کیلومتری شرق اصفهان می باشد.

ساخت اولیه این مسجد دارای صحن، رواق، ایوان و گنبد خانه بوده است. باعث تاسف است که بخاطر صدمات وارده، امروز تنها گنبد خانه و آثاری از راهرو های جانبی آن به جا مانده است.

این مسجد دارای نقشه‌ای هشت ظلعی، با چهار ضلع بزرگ و چهار ضلع کوچک می باشد. بنای آن از بیرون به صورت یک هشت ضلعی به نظر می رسد، که در بالای آن یک طبقه گنبـد دایره‌ای شکل مشاهده گردیده است.

این گنبد زیبا و مرتفع یکی از شاخص ترین نمونه‌های گنبد سازی ایرانی و یکی از دلایل شهرت این مسجد می باشد.

جهت بالا رفتن از این گنبد لازم است 16 پله 40 سانتی متری را بالا روید مانند طی کردن کسانی که برای اذان از این مسیر می رفتند.

مسجد ازیران در قسمت نمای خارجی، ساده به نظر می رسد و تنها در گنبد آن، کتیبه ای وجود دارد که با خط بنایی بر زمینه آجر قرمز عبارت « الله‌اکبر » را چندین مرتبه تکرار کرده است.

در قسمت بالای پنجره ها و زیر گنبد در هر چهار سمت بنا، چهار کتیبه بزرگ لوزی شکل وجود دارد.

به ترتیب عبارات سبحان‌الله، الحمدالله، لا اله الا الله و الله‌اکبر به خط کوفی نوشته اند، لازم به ذکر است که امامزاده و گورستان این روستا نیز در کنار همین مسجد بنا گردیده است.

جهت مطالعه مقالات بیشتر کلیک کنید.

مسجدتاریخی جارچی

مسجد جارچي یکی دیگر از مسجد های معروف و تاریخی اصفهان است که در بازار بزرگ اصفهان (بازار قيصريه) بنا گردیده است.

در زمان شاه عباس اول صفوی، توسط ملک سلطان جارچی باشی که بانی مسجد بود، ساخته شده است.

در کتیبه ای که در سردر مسجد مشاهده شده به قلم هنرمند خوشنویس «صحیفی»، نام این دو نفر به خط ثلث برجسته ذکر شده و تاریخ ساخت مسجد هم طبق نوشته روی کتیبه، 1019 هجری قمری است.

داخل آن تزئينات كاشي‌ كاري معرق بهره برداری و جارچی باشی ها افرادی بودند که فرمان های پادشاهان صفوی را در میدان های شهر به اطلاع مردم می رساندند و به نوعی رسانه های آن زمان بودند

مسجد جارچي صحن ندارد و به‌ صورت شبستاني است. قسمتي از وسط سقف آن در دوره‌ي پهلوي خراب و در همان زمان به بازسازي آن پرداخته‌اند.

اطراف شبستان مسجد با پشت‌ بغل‌هاي کاشي‌کاري بسيار نفيس بر زمينه‌ي لاجوردي و فيروزه‌اي معرق تزئين يافته است. با نقاشي‌هاي گياهي رنگ‌آميزي و در بين اين نقوش، گل‌هاي سفيد و حنائي رنگ کاشي زياد ديده مي‌شود.

محراب مسجد جارچی اصفهان از جنس سنگ مرمر است و جالب است بدانید که با وجود کوچکی بنا، دو محراب دارد.

مصالح محراب مي‌تواند از کاشي، سنگ، آجر، گچ و حتي از چوب باشد همچنين در بعضي از مساجد، ما شاهد وجود چندين محراب هستيم که اين يا نشانه‌ي جمعيت زياد و يا نشانه‌ي وجود چندين عقيده و پيش‌نماز مي‌باشد که در اين مسجد -با وجود کوچکي آن- ما شاهد وجود دو محراب مي‌باشيم. درب ورودي اين مسجد از چوب چنار بهره برداری شد. سردر این مسجد با مقرنس‌ کاري‌هاي زيبايي تزئين گردیده است.

مسجد تاریخی لنبان 

لازم به ذکر است، اولین مسجد در اصفهان، مسجد لنبان می باشد .این مسجد، یکی از آثار دوره صفوی و قرن هشتم هجری می باشد. در زمان شاه سلیمان صفوی، بر خرابه های مسجدی بنا شد و در قرن هشتم هجری قمری احداث گردید.

مسجد مزبور در دوره صفویه بازسازی شد. در دوره‌ های بعدی تعمیراتی در آن صورت گرفت است، به طوری که از آثار قدیمی آن به غیر از چند قطعه گچ بری مربوط به قبل از صفویه، و چند لوح کاشی کاری از دوره صفویه که در تالار جدید مسجد برجای مانده، چیز دیگری مشهود نیست.

خطوط باقی مانده بر دو لوح کاشی به خط ثلث سفید بر زمینه لاجوردی است. در بالای درب ورودی مسجد به خط نستعلیق سفید بر زمینه کاشی لاجوردی، اشعاری مشاهده می شود . این نوشته حاکی از تعمیر مسجد در دوره شاه سلیمان صفوی است. کتیبه سردر مسجد لنبان، از اضافات قرن سیزدهم هجری، مورخ ۱۲۵۶ است.

در زیر تالار بزرگ مسجد، نهر آبی جریان دارد و سردابه‌ای وجود دارد. منبر مسجد معروف به منبر صاحب الزمان، مورخ ۱۱۱۴هـ.ق، از نفیس‌ ترین منبرهای عهد صفوی است. این بنا به شماره ۲۹۳ به ثبت تاریخی رسید.

برای کسب اطلاعات روزانه ، ارتباط با ما ، انتقاد و پیشنهادات و کسب اطلاعات در رابطه با ارگ جهان نما با ما همراه باشید.