این مقاله را به اشتراک بگذارید
معامله فضولی به معامله ای گفته می شود که در آن شخص بدون اینکه مالک مالی باشد یا وکالت یا وکالتی از طرف صاحب آن ملک داشته باشد، نسبت به آن ملک اقدام قانونی (از قبیل بیع، رهن و …) می کند.
3 نفر در این معامله حضور دارند:
1. مالک: شخصی که مالک اصلی و حقیقی ملک است و در واقع رضایت این شخص برای انجام معامله لازم است.
2. فضولی: شخصی است که بدون وکالت و رضایت اصلی معامله می کند.
(شخصی غیر از اصیل).
3. معتبر: طرف معامله با فضول.
.
مثال برای نمونه معامله فضولی
برای نمونه فرض کنید که علی مالک یک خودروی سواری است.
رضا، بدون آنکه وکیل علی باشد، اقدام به فروش خودروی او به محمد می‌کند.
در این مثال، علی مالک، رضا فضول و محمد اصیل است.
امکان دارد که شخص فضول، با سوءنیت (قصد و انگیزه‌ی بد) یا حتی بدون سوءنیت مال دیگری را مورد معامله قرار دهد یا حتی به گمان اینکه از طرف صاحب مال، وکالت یا نمایندگی دارد، اقدام به انعقاد معامله نماید که در هر حال نیازمند رضایت مالک است و علاوه‌بر تبعات حقوقی درصورت وجود سوءنیت، آثار کیفری هم دارد.
برای نمونه در مثال بالا، فرقی نمی‌کند که رضا از روی خیر‌خواهی (مثلا به دلیل اینکه علی نیازمند پول است) مبادرت به فروش خودروی او کرده باشد یا با نیت بد (مثل درآوردن خودرو از چنگ علی) دست به چنین کاری زده باشد.
در هر حال معامله از نوع فضولی است. حال اگر رضا سوءنیت داشته باشد، می‌توان علیه او طرح دعوای کیفری نیز نمود.
حتی اگر رضا فکر کرده باشد که وکیل علی است، و درواقع وکیل نبوده باشد، باز هم معامله از نوع فضولی است.
در مجله ارگ می خواهیم به طرح و توضیح معامله فضولی چیست و حکم آن بپردازیم.
حکم معامله فضولی از دید قانون
بطور کلی معاملات به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- معامله‌ی صحیح
- معامله‌ی باطل
- معامله‌ی غیرنافذ
معامله‌ی غیرنافذ به این معناست که در یکی از ارکان عقد یا معامله‌ای که قانون ذکر کرده است، نقص و خللی وجود دارد و به همین دلیل، هرچند که معامله کلا باطل نیست، ولی نمی‌تواند صحیح هم قلمداد شود
.
.
به عبارت دیگر، در این نوع معامله، هرگاه نقص و خلل موجود برطرف شود، معامله صحیح و کامل می‌شود.
یکی از ارکانی که قانون برای صحت معامله ذکر کرده است، وجود رضایت مالک است. ا
از آنجا که در این معامله این رضایت وجود نداشته است و فضول، بدون اطلاع یا رضایت مالک اقدام به انجام معامله می‌کند، معامله‌ی مذکور غیرنافذ است و تنها درصورت اخذ رضایت متعاقب مالک، صحیح و کامل می‌شود. این رضایت متعاقب می‌تواند به‌صورت صریح یا ضمنی باشد
اجازه‌ی ضمنی به این شکل است که مالک پس از آگاهی از معامله به‌صورت ضمنی، مانند اعطای وکالت به فضول، این اقدام وی را تجویز می‌کند
در قانون مدنی برای اجازه یا رد معامله توسط مالک مهلتی مشخص نشده است.
بنابراین شخص طرف معامله با فضول، تا زمان مشخص نشدن وضعیت معامله (قبول یا رد) توسط مالک، حق فسخ قرارداد را ندارد و باید به شرایط معامله پایبند و وفادار بماند (حتی اگر از فضولی بودن معامله بی‌اطلاع باشد).
البته مدتی که مالک اعلام وضعیت می‌کند، نباید باعث ورود ضرر به اصیل شود و اگر چنین باشد، او می‌تواند معامله را بر هم زند.
رد یا قبول معامله فضولی به ارث می‌رسد. بدین معنی که درصورتی که مالک در فاصله انعقاد معامله و اعلام وضعیت فوت کند، ورثه‌ی وی (کسانی که پس از فوت از وی ارث می‌برند) جانشین او می‌شوند و اختیار فسخ یا قبول معامله را دارند.