این مقاله را به اشتراک بگذارید
که گوید اصفهان نصف جهان است/ جهانی گر بود آن اصفهان است
آئین و تاریخچه ی فرهنگی هنری اصفهان قدیمی
درآئین و تاریخچه ی اصفهان ، اسپهان در ابتدا با نام جی بود. می گویند که این نسبت به پادشاهان جیان میرسد. پادشاهان جیان قبل از سلسلۀ کیان و پیشدادیان بودند. پادشاه جیان فردی بهنام جی بوده است که او را پیامبر میدانسته اند.
جی به معنای پاک است و از دیگر نام های اصفهان عبارت است از: آپادانا، آصف هان، اسبهان، اسپاتنا، اسپادنا، اسپاهان، آسپدان، اسپدانه، اسپهان، اسپینر، اسفاهان، اصباهان، اصپدانه، اصفاهان، اصفهانک، انزان، بسفاهان، پارتاک، پارک، پاری، پاریتاکن، پرتیکان، دارالیهودی، رشورجی، سپاهان، سپانه، شهرستان، صفاهان، صفاهون، گابا، گابیان، گابیه، گبی، نصف جهان، یهودیه از نامهای اصفهان از قدیم تا به حال بوده است
اغلب نویسندگان عقیده دارند که چون این ناحیه قبل از اسلام و به خصوص در زمان ساسانیان، محل جمع شدن سپاهیان بوده است و سپاهیان مناطق جنوبی ایران اعم از کرمان، فارس، خوزستان، سیستان و … در این منطقه جمع می شدند، آنجا را «اسبهان» نام گذاشتند.
بعد از مدتی نیز این کلمه عربی شد و به نام «اصفهان» درآمده است. نامهایی مانند گابیان، گابیه، گبی، گابا هیچگونه ارتباطی با نام امروزی این شهر ندارند. می گویند «گبی» بعد از آنکه عربی می گردد به «جی» تبدیل می شود.
اصفهان در زمان خلافت عمر
اصفهان در زمان خلافت عمر محل فرمانروایی عرب ها میشود و تا دو سه دهه در آنجا حکمرانی می کنند.
در دورۀ آل بویه و سلجوقیان اصفهان پایتخت بود. در دورۀ صفویه نیز پایتخت بوده است اما در اواخر این دوره، اصفهان دستخوش خرابی و غارت میشود.
این شهر در زمان حملۀ مغول و تیمور لنگ، خسارت های فراوانی میبیند. تیمور لنگ از هفتاد هزار سر بریدۀ مردم شهر اصفهان مناره ساخت. در دورۀ افشاریه و زندیه در اصفهان آثار چشمگیری باقی نمانده است، اما در زمان قاجاریه در این شهر چندین بنا به ساخت رسید.
جنوب زاینده رود، جلفای ارامنه بوده است که شاه عباس برای افراد ارامنه که از ارمنستان می آمدند، دستور به ساخت آن داده بود، در اصفهان قدیم تجارت و صنعت در دوران شاه عباس رونق داشت و زرگری، آهنگری، کوزه گری، ساخت ظروف کاشی و … رواج داشته است.
در اصفهان نسبت به شهرهای دیگر، مناره ای بلند بیشتر بوده است. گویا دلیل آن در ابتدا آئین زرتشتیان بوده است یا برای آگاهی یافتن از دشمنان به وسیلۀ روشنائی بوده و مسجد جامع در ابتدا آتشکده بوده است و در زمان اعراب به مسجد تبدیل میشود.
پرستشگاه های زرتشتیان، آتشگاه نام داشت و مهم ترین آنها کوه آتشگاه در اصفهان بوده است. این کوه در اصل تپه های است که ارتفاع آن هزار متر است. این کوه در میان یکی از هفت پرستشگاه های بت پرستان بوده است. در زمان ساسانیان این معبد پرستش بت را با تمام لوازم آن تخریب کردند.
پس از آن اردشیر بابکان این معبد را با تغییراتی به آتشگاه اصفهان تبدیل میکند.
این آتشکده به شکل قلعۀ هشت گوشه و در میان برآمدگی آن، آتشدان وجود داشته و «آتش مجوس» شهرت داشته است.
شاعران معروف اصفهان قدیم
از جمله شاعران اصفهان عبارت است از: ابوالفرج اصفهانی، راغب اصفهانی، جمال الدین محمد بن عبدالرزاق اصفهانی، کمال الدین اسماعیل بن جمال الدین اصفهانی، ابن مسکویه، حمزه اصفهانی، سید احمد هاتف اصفهانی، صائب تبریزی، حکیم شفایی، عاشق اصفهانی، وحید دستگردی و علمای اصفهان مانند: سلمان فارسی، میر داماد، شیخ بهائی، میر ابوالقاسم فندرسکی، ملا اسماعیل خواجوئی، سید محمد باقر درچه ای اصفهانی و سیار دیگر هستند ادیبان و مشاهیر نامدار اصفهان
.
میتوان اصفهان قدیم را مهد صنایع دستی ایران نامید. این صنایع که حاصل نبوغ فکری، ذوق و پشتکار است، موجب جذب گردشگران و مسافران ایرانی و خارجی گردیده است. از جمله فرآورده های دستی اصفهان عبارتست از: خاتم، مینا، مینیاتور، نقاشی روی صدف، نمدمالی، خراطی، قالیبافی، گلیم بافی، مخمل بافی، ملیله و نقره سازی، قلمکاری، قلمزنی، کاشی سازی، ورشو سازی و … . دوران شاه عباس اول که اصفهان پایتخت بود، یک عده از نقاشان هندی و نقاشان ساکن قزوین به اصفهان رجوع کردند و با کمک نقاشان اصفهانی سبک جدیدی در نقاشی به وجود آوردند که تلفیقی از سبک تبریز و قزوین بود. در این شیوۀ جدید نقاشی، تک چهره سازی ارائه شد.
در این دوره، تذهیب کاری در کتاب ها و زیورنگاری در سقف، ستون و دیوار عمارت ها در اوج و پیشرفت بود اما بعد از شاه عباس دوم این هنر رو به انحطاط رفت. در دوران افشاریه و زندیه نیز چنین هنرهایی رونق دوباره گرفت و در زمان قاجار نقاشی گسترش یافت و فتحعلی شاه نخستین کسی بود که به نقاشی تمایل نشان داد.
یکی از شناخته ترین نقاشی های ایران، نقاشی «قلمدان» است که توسط نقاشان اصفهانی به شهرت جهانی رسید.
زمان صفویه از دیگر هنرها، هنر قلمکاری بود. این دوره با کمک قالب های به خصوص که هر کدام دارای نقش و نگار دلنشینی بوده اند.
نقشی بر پارچه صورت میگرفت، در زمان قاجار پارچه های قلمکار قهوه خانه ای رونق گرفت.
صنایع دستی اصفهان
نوعی نقاشی بهنام سوخت و معرق که عمدتاً در انحصار استادان اصفهانی بوده است، نقاشی با کمک پوست دباغی شدۀ گوسفند است. یکی دیگر از هنرهای عصر صفویه، صحافی بوده است.
این هنر ابتدا در دورۀ تیموریان ابداع گردیده بود. آثاری همچون شاهنامه، اشعار نظامی، جامی و سایر آثار به دست هنرمندان صحافی گردید. از دیگر صنایع اصفهان میتوان به قالی اشاره کرد و می گویند در بناهایی مانند عالی قاپو، هشت بهشت، چهلستون و … مفروش بوده است و بوسیلۀ فرش مزین بوده است.
شرح صنایع و اماکن اصفهان در گذر زمان و به خصوص دوران اوج خود یعنی صفویه، طولانی است. به همین اندازه بسنده میشود و میتوان دریافت که اصفهان در دورۀ پیشین خود چه از نظر تجارت و چه از نظر هنرهای مختلف رونق بسیار داشته است که عصر طلایی دوران این شهر صفویه بوده است.